Odysseus Elytis Papers - Î’iographical Note
ΑΡΧΕΙΟ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ - ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Προσαρμοσμένο από το διαδικτυακό τόπο του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ): http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=461&t=169
Ο Οδυσσέας Ελύτης (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Οδυσσέα Αλεπουδέλη) γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης—η οικογένειά του καταγόταν από τη Μυτιλήνη. Το 1914 η οικογένεια Αλεπουδέλη εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και ο Οδυσσέας φοίτησε στο ιδιωτικό λύκειο Δ.Ν.Μακρή (1917-1924) με δασκάλους μεταξύ άλλων τους Ι.Μ.Παναγιωτόπουλο και Ι.Θ. Κακριδή. Σε παιδική και νεανική ηλικία ταξίδεψε στην Ελλάδα (κυρίως στα νησιά του Αιγαίου) και την Ευρώπη. Το 1924 γράφτηκε στο Γ΄ Γυμνάσιο Αρρένων στην Αθήνα από όπου αποφοίτησε το 1928 και άρχισε να γράφει στη Διάπλαση των Παίδων. Από το 1927 ξεκίνησε το εντεινόμενο ενδιαφέρον του για τη λογοτεχνία. Το 1929 θεωρείται ως ορόσημο στη ζωή του Ελύτη. Τότε ήρθε σε επαφή με τον Υπερρεαλισμό, μέσω της ποίησης του Λόρκα και του Ελυάρ και έγραψε τα πρώτα του ποιήματα. Τον επόμενο χρόνο γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών από όπου όμως δεν αποφοίτησε. Το 1933 έγινε μέλος της Ιδεοκρατικής Φιλοσοφικής Ομάδας του Πανεπιστημίου, μαζί με τους Κωνσταντίνο Τσάτσο, Π. Κανελλόπουλο, Θεόδωρο Συκουτρή και άλλους. Το 1935 ταξίδεψε στη Μυτιλήνη μαζί με τον Ανδρέα Εμπειρίκο, όπου γνώρισε τη ζωγραφική του Θεόφιλου. Γνωρίστηκε επίσης με τους Κ.Γ. Κατσίμπαλη, Γιώργο Σεφέρη, Γιώργο Θεοτοκά και Α. Καραντώνη, ιδρυτές των Νέων Γραμμάτων, όπου πρωτοδημοσίευσε ποιήματα με το ψευδώνυμο Ελύτης. Το 1936 γνωρίστηκε με τον μετέπειτα στενό φίλο του Νίκο Γκάτσο και στο τέλος του χρόνου κατατάχτηκε στο στρατό, στη σχολή εφέδρων αξιωματικών της Κέρκυρας. Στα τέλη του 1937 μετατέθηκε στην Αθήνα και απολύθηκε το 1938. Το 1940 κατατάχθηκε στη Βόρειο Ήπειρο. Ένα χρόνο αργότερα κινδύνεψε να πεθάνει από κοιλιακό τύφο και γύρισε στην Αθήνα. Το 1945 διορίστηκε διευθυντής προγράμματος της νεοσύστατης τότε Ελληνικής Ραδιοφωνίας με εισήγηση του Γιώργου Σεφέρη (παραιτήθηκε ένα χρόνο αργότερα) και συνεργάστηκε με τα περιοδικά Νέα Γράμματα και Αγγλοελληνική Επιθεώρηση. Από το 1948 ως το 1951 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, από όπου ταξίδεψε στην Ισπανία, την Ιταλία και την Αγγλία. Στο Λονδίνο γνωρίστηκε με τον Mario Vitti και τον Pablo Picasso.
Μετά την επιστροφή του στην Αθήνα έγινε μέλος της Ομάδας των Δώδεκα (1952-1953), μέλος του Δ.Σ. του Θεάτρου Τέχνης (1953), του Ελληνικού Χοροδράματος (1955) και επαναδιορίστηκε στην Ελληνική Ραδιοφωνία (από το 1953 ως τη νέα παραίτησή του το 1954). Συνεργάστηκε με το Εθνικό Θέατρο και το Θέατρο Τέχνης ως μεταφραστής. Το 1960 τιμήθηκε με το Πρώτο Κρατικό Βραβείο Ποίησης και το 1965 με το Παράσημο Ταξίαρχου του Φοίνικος. Από το 1961 ταξίδεψε στην Αμερική, τη Σοβιετική Ένωση, τη Βουλγαρία. Το 1965 χρονολογείται και η έναρξη της ενασχόλησής του με τη ζωγραφική και το κολάζ. Μετά το πραξικόπημα του 1967 κατέφυγε στο Παρίσι (1969) και το 1970 ταξίδεψε για τέσσερις μήνες στην Κύπρο (στην Κύπρο ξαναπήγε το 1973). Το 1974 έγινε πρόεδρος του Δ.Σ. της Ελληνικής Ραδιοφωνίας Τηλεόρασης. Τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1979, ενώ ακολούθησαν πολλές διακρίσεις και βραβεύσεις, μεταξύ άλλων το Χρυσό Μετάλλιο Τιμής του Δήμου Αθηναίων (1982), το βραβείο Μεσόγειος της Κοινότητας των Μεσογειακών Πανεπιστημίων (Prix Méditerranée 1988) και το Παράσημο του Ανώτατου Ταξίαρχου της Λεγεώνας της Τιμής στο Παρίσι (1989). Το 1972 αρνήθηκε βραβείο θεσπισμένο από τη δικτατορία και το 1977 αρνήθηκε την αναγόρευσή του ως Ακαδημαϊκού. Το 1987 αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ των Πανεπιστημίων της Ρώμης (La Sapienza) και της Αθήνας. Πέθανε το Μάρτη του 1996 στην κατοικία του στην οδό Σκουφά 23.
Η πρώτη επίσημη εμφάνιση του Οδυσσέα Ελύτη στο χώρο της λογοτεχνίας πραγματοποιήθηκε το 1939 με την έκδοση της πρώτης ποιητικής συλλογής του με τίτλο Προσανατολισμοί. Το 1942 δημοσίευσε το δοκίμιο «Η αληθινή φυσιογνωμία και η λυρική τόλμη του Ανδρέα Κάλβου» και το 1943 εκδόθηκε η ποιητική συλλογή του Ήλιος ο Πρώτος. Ακολούθησαν μεταξύ άλλων το Άξιον Εστί (1959), οι Έξι και μια τύψεις για τον ουρανό (1960), το Μονόγραμμα (στις Βρυξέλλες), το Φωτόδεντρο και η δέκατη τέταρτη ομορφιά και ο Ήλιος ο Ηλιάτορας (1971), η Σαπφώ και ο Μικρός Ναυτίλος (1984), τα Ελεγεία της Οξώπετρας (1991), και οι τελευταίες του συλλογές Δυτικά της λύπης και Ο κήπος με τις αυταπάτες (1995).
Εκτός από το ποιητικό του έργο στην Ελλάδα κυκλοφόρησαν ο τόμος κριτικών κειμένων του Ανοιχτά χαρτιά (1974), ποιητικές και θεατρικές μεταφράσεις του, δοκίμια και πεζογραφήματα. Εικαστικά έργα του παρουσιάστηκαν το 1980 σε έκθεση με κολάζ του και τίτλο Συνεικόνες στην Αθήνα, το 1988 στο Beaubourg της Γαλλίας και το 1992 στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Άνδρου. Ο Οδυσσέας Ελύτης τοποθετείται από τους ιστορικούς της λογοτεχνίας στους κορυφαίους έλληνες ποιητές του αιώνα μας. Με την ποίησή του υπέταξε τα λεγόμενα ορθόδοξα σχήματα της λογοτεχνικής έκφρασης του υπερρεαλιστικού ρεύματος στην έκφραση της διά βίου πνευματικής αγωνίας του για τον ορισμό της νεοελληνικής ταυτότητας σε σχέση με τη Δύση. Έργα του μεταφράστηκαν σε πολλές ξένες γλώσσες.
To 2011, με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Νομπελίστα ποιητή, διοργανώθηκε μεγάλη έκθεση στο Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη με τη συμμετοχή της Γενναδείου Βιβλιοθήκης. Στην έκθεση εκτέθηκε μεγάλος αριθμός εικαστικών έργων από το αρχείο του ποιητή, καθώς και πλούσιο αρχειακό υλικό. Βλ. τον κατάλογο της έκθεσης Ο κόσμος του Οδυσσέα Ελύτη. Ποίηση και Ζωγραφική, επιμ. Τ. Μαυρωτάς, Αθήνα 2011.
Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Οδυσσέα Ελύτη, βλ. Δασκαλόπουλος Δημήτρης, «Χρονολόγιο Οδυσσέα Ελύτη», Χάρτης 21-23, 11/1986, σ. 261-280, Σταυροπούλου Έρη, «Χρονολόγιο Οδυσσέα Ελύτη (1911-1995)», Διαβάζω 362, 4/1996, σ. 54-61, «Χρονολόγιο Οδυσσέα Ελύτη», Επτά Ημέρες (Καθημερινής) ΚΑ΄, 1997, σ. 105-120, Vitti Mario, «Ελύτης Οδυσσέας», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό 3, Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1985, Vitti Mario-Δασκαλόπουλος, Δ., «Χρονολόγιο Οδυσσέα Ελύτη», Φιλόλογος 145 (07-08-09/2011) και Οδυσσέας Ελύτης. Ο Ναυτίλος του Αιώνα, σύνθεση-επιμέλεια Ι. Ηλιοπούλου, Ίκαρος, Αθήνα 2011.