Το χειρόγραφο MSS 874 αγοράστηκε σε δημοπρασία το 1969 και αποτελείται από βενετικά έγγραφα του 17ου αιώνα που σχετίζονται με την πολιορκία των Χανίων. Ο Κρητικός πόλεμος ξεκινά με την αιφνιδιαστική εμφάνιση του Οθωμανικού στόλου στις ακτές της Κρήτης στις 22 Ιουνίου του 1645 και την παράδοση της πόλης των Χανίων στους Οθωμανούς δύο μήνες αργότερα.

Η πολιορκία της πόλης των Χανίων έχει περιγραφεί με αρκετές λεπτομέρειες από σύγχρονές της έντυπες διηγήσεις αλλά και στη νεότερη βιβλιογραφία μια και ο Κρητικός πόλεμος ήταν καίριο συμβάν της ιστορίας της ελληνο-βενετικής ανατολής. Το αρχειακό τεκμήριο της Γενναδείου που παρουσιάζεται εδώ, όπως και πολλά άλλα άγνωστα τεκμήρια που περιέχουν τα χειρόγραφα της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, μπορεί να αντιπαραταθεί σε αυτές τις περιγραφές ώστε να συνδιαμορφώσουν την ιστορία του πολέμου και να αναδείξουν άγνωστες ιστορικές λεπτομέρειες.

Η ανατίναξη της στοάς που έσκαψαν οι Οθωμανοί στοχεύοντας τον καίριας σημασίας προμαχώνα του Αγ. Δημητρίου στη νοτιοδυτική γωνία των τειχών (θέση Κ στο χάρτη του Peeters) και η γενική επίθεση που ακολούθησε (κατά πάσα πιθανότητα στις 7 Αυγούστου 1645) σήμανε την αρχή του τέλους της πολιορκίας. Η επίθεση αποκρούστηκε, αλλά οι τερἀστιες απώλειες σε στρατιωτικούς και μηχανικούς καθώς και η έλλειψη πυρομαχικών κατέδειξαν ότι δεν υπήρχε δυνατότητα για περαιτέρω άμυνα.

Το χειρόγραφο MSS 874 αποτελείται από αντίγραφα τεσσάρων εγγράφων σχετικά με: (1) την απόφαση των αρχών να παραδώσουν την πόλη (με ημερομηνία 8 Αυγούστου 1645)∙ (2) ένα επίσημο σημείωμα της επομένης∙ (3) έναν αναλυτικό κατάλογο των ικανών προς άμυνα στρατιωτών που βρίσκονται στην πόλη∙ και (4) τους όρους της συμφωνίας που προτάθηκε στους Οθωμανούς πολιορκητές.

Το πρώτο έγγραφο του χειρογράφου MSS 874 (f. 1r-v) είναι η ομόφωνη απόφαση της συνέλευσης των αρχών, των αντιπροσώπων των κατοίκων, των στρατιωτικών και των τεχνικών για παράδοση της πόλης ώστε να αποφευχθεί η σφαγή και η λεηλασία από τους Οθωμανούς, που θα ακολουθούσε σε περίπτωση που δεν υπήρχε συμφωνία. Συντάσσεται και υπογράφεται στις 8 Αυγούστου με διαταγή του προνοητή Ναβαγκιέρο.

           

Ο Ναβαγκιέρο διστάζει να πάρει την απόφαση να παραδώσει την πόλη όχι μόνο λόγω της αναξιοπιστίας των Οθωμανών, αλλά και λόγω των αντιρρήσεων του αξιωματικού Angeli, ο οποίος μάλιστα δεν υπογράφει την απόφαση της συνέλευσης. Το δεύτερο έγγραφο, με ημερομηνία 9 Αυγούστου, είναι ένα συμπληρωματικό κείμενο υπογεγραμμένο από τις αρχές και τους σημαντικότερους στρατιωτικούς αρχηγούς. Σημειώνει ότι αν και δεν υπέγραψε την απόφαση παράδοσης ο Άντζελι, συμφώνησε ωστόσο ως προς την αδυναμία περαιτέρω αντίστασης: ο “provveditore διατάζει να εκτεθεί αυτό το περιστατικό ώστε σε κάθε περίπτωση (ogni tempo e luoco) να μαρτυρείται η συμφωνία του Άντζελι για τη διαπραγμάτευση, αν και δεν θέλησε να υπογράψει το έγγραφο.” Το συμπλήρωμα παραπέμπει, νομίζω, σε αυτό που φοβόταν ο Ναβαγκιέρο και ενδεχομένως αποτελεί και το λόγο σύνταξης του όλου χειρογράφου: μια ενδεχόμενη έρευνα και δίκη μετά την παράδοση, η οποία και έγινε τελικά.

Ακολουθεί ενδιαφέρον κατάλογος με τον αριθμό όλων των διαθέσιμων και ικανών για άμυνα στρατιωτών που βρίσκονταν στα Χανιά στις 9 Αυγούστου που δικαιολογεί τα όσα καταγράφονται στο σχετικό έγγραφο της προηγούμενης ημέρας. Καταγράφονται 34 μονάδες που αριθμούν συνολικά 572 άνδρες. Ενώ ο αριθμός αυτός είναι κοντά στην μαρτυρία των αφηγηματικών πηγών όπου αναφέρονται «500 περίπου άνδρες», μερικά από τα ονόματα των επικεφαλής δεν μαρτυρούνται στις γνωστές περιγραφές της πολιορκίας. Με την πρώτη κιόλας ματιά παρατηρούμε την απουσία ελληνικών ονομάτων ανάμεσα στους αρχηγούς των έμμισθων στρατιωτικών ομάδων της λίστας, εκτός ίσως από τρεις περιπτώσεις - και πάλι υποθετικά (cap. Todoro, caporal Nicolo Zaccaria, cap. Progono).

Το τελευταίο έγγραφο του χειρογράφου αναφέρει τους όρους της συνθήκης (capitolazioni) που υπογράφηκε από τις δύο πλευρές, ένα κείμενο που παρατίθεται αυτούσιο και στα χρονικά της εποχής (του Nicolo Vellaio, La guerra cretense και του Antonio Santacroce, Frammenri storici della guerra di Candia, 1647).

Το κείμενο του Σταύρου Γριμάνη, ο οποίος έχει τεκμηριώσει την συλλογή χειρογράφων της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, αποτελεί συντομευμένη εκδοχή της στη διημερίδα της Γενναδείου Βιβλιοθήκης: Η κληρονομιά του Φραγκίσκου Μοροζίνι στην Κρήτη, την Αθήνα και τον Μοριά, 23-24 Ιανουαρίου 2020.